Havas Okulu - insanları anlamak

Basitçe insanları anlamaya çalışmak.
1 – Eğer, bir insan saçma şeylere bile gülüyorsa, O kişi derin bir yalnızlık duygusu içindedir.
2 – Eğer, bir insan çok uyuyorsa, O kişi üzgündür.
3 – Eğer, bir kişi az ama hızlı konuşuyorsa, bir sır saklıyordur.
4 – Eğer bir insan ağlayamıyorsa, O kişi güçsüzdür.
5 – Eğer, bir kişi anormal bir şekilde yemek yiyorsa O kişi gergindir
6 – Eğer, bir insan basit şeyler için ağlıyorsa O kişi masum ve yumuşak kalplidir.
7 – Eğer, bir kişi saçma veya basit şeylere kızıyorsa, bu demektir ki O kişinin sevgiye ihtiyacı vardır.

İnsanın üç hâli vardır:
İlki budur ki, Hak etrafında dolaşmaz. Kadın, erkek, mal ve taş ve toprak her ne olursa olsun, her şeye ibâdet ve hizmet eder; ve Hakk'a ibâdet etmez.
Daha sonra ona bir bilgi ve vâkıf oluş hâsıl olunca Hakk’ın gayrısına hizmet etmez. Ve bu halden ilerledikten sonra, sükût edip Hakk'a hizmet ediyorum veyâ etmiyorum demez; bu iki mertebeden de dışarı çıkmış olur; ve bu sınıfın âlemde bir nişan ve şöhreti görülmez.
Cenâb-ı Hak ne zâhir ve ne de gâibdir. Her ikisini de yâni hâzır oluş ve gayb oluşu halk edicidir. Bundan dolayı her ikisinin gayrı olur.
Çünkü eğer hâzır olsa, gâib olmaması gerekir. Gâib olma vardır ve hâzır değildir; çünkü hâzır oluşun indinde gâib oluş vardır. Bundan dolayı o hâzır oluş ve gâib oluş ile vasıflanmaz. Aksi halde zıttan zıttın doğması gerekir.
Çünkü gâib oluş hâlinde hâzır oluşu, onun halk etmiş olması gerekir; ve hâzır oluş gâib oluşun zıttıdır. Bundan dolayı zıttın zıttan doğması mümkün değildir; ve Hakk’ın kendi benzerini halk etmesi câiz olmaz. Çünkü "O'nun benzeri yoktur" derler.
Eğer benzerin benzeri yaratması mümkün olsa, tercîh edilen olmaksızın tercih gerekir. Hem de bir şeyin kendi kendini icâd etmesi gerekir. Oysa ikisi de olamaz.
Buraya ulaştığın zaman, dur ve tasarruf etme ki, artık aklın burada tasarrufu yoktur. O akıl deryâ kenarına kadar gelip durur.
O kadar durur ki, durmak kalmaz. Bütün sözler ve ilimler ve hünerlerin meze ve çeşnisi bu sözdendir.
Eğer bu söz olmasa, hiçbir işte ve san’atta meze ve zevk kalmaz. Mevzû içindeki gâyeyi bilmezler. Bilmek de şart değildir.
Nitekim bir erkek, zengin, koyunları ve at sürüleri vesâiresi olan bir kadını almak ister; ve bu erkek onları timar eder ve bağları, bostanları sular. Her ne kadar bu hizmetlerle meşgûl olursa da, bu işlerin zevkini, o kadının mevcûdiyyetinden bulur. Çünkü eğer o kadın ortadan kalkarsa, o işlerde hiçbir zevk kalmaz ve soğukluk olur; ve rûhsuz görünür.
İşte bunun gibi âlemin bütün san’atları ve ilimleri ve sâiresi, hayâtı ve hoşluğu ve harâreti, ârifin zevkinin ışığından alırlar. Çünkü eğer onun zevki olmasa ve onun vücûdu bu işlere zevk ve lezzet vermese, hep ölü görünür; vallâhu a'lem.
Fîhî Mâ Fîh / Hz. Mevlânâ (k.s)

Fakîre, ilâhi sır dedi ki: Vücûdda benden başka ne varsa hepsi bendendir.
Vücûd benim zâtımdır; ben onu kendi tercihim ile çeşitlenmelere uğrattım.
Ben bir rü'yâ gibiyim; bir gün kırmızılık, bir gün sarılıkla renklenirim. Kırmızılık beyazı mahv ile tecellî edince, çokluk meydana geldi. Bu çokluk renklenmelere ârızdır, yoksa benim zâtımda bölünme ve farklı oluş muhâldir.
Farklı oluş, renklenmededir ve örtme o renklenmeye âit olup, bende geçerli değildir.
Âlemlerimde mâden, bitki, pâk rûh adına ne varsa, hepsi benim sûretlerim olup, o şekiller perdelerdir.
O sûretler ortadan kalkarsa, ben ortadan kalkmam; onlar, ortadan kalkar.
O sûretlerin birdîğeriyle uyuşması, uyuşmazlık şeklindedir.
Bu bir mertebedir ki, benim mekânımın, en yüksek kubbesine yükselmektir.
Bana mahsûs bir ma'nâ vardır, o ma'nâ zâhir olunca, ben onun ma'nalarından, fakrdan gınâ hâsıl etmiş bir ma'nâ olurum.
İkinci ma'nâ ortadan kalkarsa, ben ezelden ebede soyunmadığım elbiseden yine soyunmam. Benim, nûr tecelligâhı olan azîz zâtım için olan her ma'nâ, o sûretlerle karışmıştır.
Ulûhiyyetim, zâtım için asıldır, belki fer'dir. Artık sen benim işâretimi anla ve hayret et ki, hükümde asıl olan şey, sirâyet ettiği görünme yeri olan fer’i örtmektedir.
Sözüm seni dehşete düşürmesin.
Benim fer'im örtünmekte olandan başka değildir. Her fer’, o asıl üzerine binâ olmuştur. O asıl, benim zahirim ve bâtınım için asıldır.
Zâhir olunca, ben o asılda tecellî ederim. İzâle olununca örtünmede kalırım. Sen onu bilirsin, göremezsin; beni de görürsün, bilemezsin.
Bu bir genel kâidedir ki, benim için dâimî olarak geçerlidir. Oysa ben görülmekten ve gizlenmekten ganîyim."
El-İnsânu'l Kâmil / Abdu'l-kerîm Cîlî (k.s)