islam Anlayışında Ebced Hesabı- 1. Bölüm
İSLAM ANLAYIŞINDA EBCED
Ebced Hesabının tarihi sürecini incelediğimizde, İslam düşünürleri ve hassasiyetini bu yönde kullananlar tarafından çeşitli sahalarda kullanıldığını görmekteyiz. İslam tarihinde oldukça geniş yelpazesi bulunan ebced’in uygulanışını da konu alan “Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme” adlı kitaptan, ebced hesabının uygulanışı ve kullanım alanlarını ismini zikrettiğimiz kitaptan göstermeyi uygun bulduk. Prof. Dr. İsmail Yakıt’ın bu eseri, uygulanış ve kullanım alanlarının tesbitinde yeterli seviyededir. Bu bölümde sadece ebced hesabının uygulanışının daha iyi irdelenmesi için pratik üzerinden verdik. Bu bölüm, bir manada bize suretin çizgilerinden başlayarak bir kalıp çizimi gerçekleştirecek. Umuyoruz ki, “Ebced Hesabı” hakkında müşahhaslardan mülhem bir zemin oluşması ve ruha destek kabilinden alt yapının kurulması.
EBCED (1)
Ebced ve sözcüklerinden her harf bir rakama tekabül eder. Bu rakamlar vasıtasıyla çeşitli işlemler meydana getirilmesine “ebced hesabı” yada “hisab-ı cümel” denir.
Arabça Eski Sâmi alfabesindeki harf sırasının sayı değerine göre tertiplenmesinden meydana gelen birinci kelimenin adıdır. Ebced tertibi İbrâni ve Süryâni Alfabesindeki harfleri içine alır. Toplam sekiz kelimeden oluşur. Bunlar;
Ebced, Hevvez, Hutti, Kelemen, Sa'fes, Karaşet, Sehaz ve Zaziğ'dir.
Bu sekiz kelime bütün huruf-u heca denilen yirmisekiz harfi içine almış ve sırasıyla elif'ten gayn harfine kadar her harfe sayı değerleri verilmiştir.
Osmanlıca'da olup Arapça'da olmayan harfler için de benzer harflerin sayı değerleri kabul edilmiştir. Osmanlıca olup, Arapça'da olmayan; Pe,Çim, Je, Gef(Nazal n) harfleridir.
İslam düşüncesi, rakamlar ve harfler metafiziğini söyle açıklar;
Varlığın meydana gelişi Allah’ın kün (ol) emriyle olmuştur. “Kün” ilahi bir emir ve kelamdır. Yani bir sözdür. Harfler ise sözlerin ve seslerin sembolik işaretleridir. Dolayısıyla harfler varlığın ilk mahiyetini oluşturmaktadır ve ilahidir. Bütün sesler 28 harften ibaret olduğuna gore varlıklar ile harfler arası koleratif bir ilişki mevcuttur. Her varlığın adı birer kelimedir ve harflerden müteşekkildir. Harfler rakamlara tekabül ettirilirse, rakamlarda varlıklarla koleratif anlamda bir ilişkinin mevcudiyetini ortaya koyar. Öte yandan İslam tasavvufunda, insan, mikrokozmik bir varlık olarak telakki edildiğinden, varlığın özüdür, çekirdeğidir. Allah’ın kainata yani makrokozmik aleme tüm tecellisi aynen onun ve çekirdeği olan insana da olmaktadır. Kainatın ruhu gibi insanın da ruhu ilahi bir mahiyet ve cevher arzederken, bedeni de maddi alemden bir cüz oluşturmaktadır. Maddi alem “anâsır-ı erba’a” (dört unsur) denilen toprak, su, hava ve ateşin muayyyen terkiplerinin gelişimiyle meydana gelmiştir. Varlığın esasını meydana getiren 28 harf dengeli bir dağılımla bu unsurlarda yer alır ve “ilm-i huruf”, “kitabü’l- huruf” gibi eserlerde yorumlanır.
EBCED HESABI
Ebced’in en büyük özelliği “Ebced hesabı” adı verilen bir işlemde kullanılmasıdır. Buna göre, ebced ifadesindeki her harfin bir sayı değeri vardır ve bu değerlerden istifadeyle bir çok konuda pek çok işlemler yapılmıştır. İşte bunların her birine bu hesabın adı verilir. Ebced alfabe düzeninin harfleri 1’den 9’a, 10’dan 90’a, 100’den 1000’e doğru numaralandırılır.
Ayrıca bu alfabede gözükmeyen “pe” harfi “be ”, “çe” harfi “cim”, “je” harfi “ze”, “gef”(nazal n) harfi de “kef” gibi kabul edilerek onların sayı değerlerini alır.
Eskilerin “hisâb el-cümel” dedikleri, ebced hesabının 4 çeşidi vardır:
“Büyük”, “en büyük”, “küçük” ve “en küçük” ebced hesabı.
Eskiden büyük ebced (cümel-i kebîr) olarak ele alınmış, ama
bugün küçük ebced (cümelsağir) olarak değerlendirilmektedir.
Kullanıldıgı yerler bakımından Ebced alfabe düzeninde her bir harfin bir rakama tekâbül etmesi keyfiyeti, Türk-İslâm kültüründe, hemen hemen her sahaya yayılan bir kullanımı ortaya koymuştur. Rakamla ifâde edilecek şeyler yazıyla, yazıyla ifâde edilecek şeyler de rakamla sembolize edilir olmuştur.
EBCED TABLOSU
Elif :1
Ba :2,
Cim :3
Dal :4
He :5
Vav :6
Ze :7
Ha :8
Tı :9
Ya :10
Kef :20
Lam :30
Mim :40
Nun :50
Sin :60
Âyn :70
Fe :80
Sad :90
Kaf :100
Rı :200
Şın :300
Te :400
Se :500
Hı :600
Zel :700
Dad :800
Zı :900
Ğayn :1000
EBCED ÇEŞİTLERİ
1-Asıl Ebced; Küçük Ebced Hesabı (Cümel –i Sağir)
Ebced düzeninin ilk dokuz harfi 1’den 9 ‘a kadar, ikinci dokuz harfi 10’dan 90’a kadar, üçüncü dokuz harfi 100’den 900’e kadar sayı değerlerini alırken,son olarak ‘ğayn’ harfi ise 1000 rakamını göstermektedir.
Harflerin Ebced değerleri toplanır.
Misal: Cemil kelimesini oluşturan harfler: Cim, mim, ye, lam'dır. Cim: 3, mim:40, ye:10, lam:30.
Toplam = 3 + 40 + 10 + 30 = 83. Cemil kelimesinin asıl (küçük) Ebced değeri 83'dür.
2-En Küçük Ebced Hesabı (Cümel-i Asğar)
Harflerin (asıl) küçük Ebced değeri 12'ye bölünür. Bölme işleminde bölünmeden kalan değer harfin en küçük Ebced değeridir. Kef harfi ve sonrasındakiler için geçerli olan bu işlem de Sin ve Hı harfleri bu işleme tabi tutulmazlar.
Misal: Mim harfinin Ebced değeri 40'tır. 40'ı 12'ye böldüğümüzde kalan 4'tür. Lam harfinin Ebced değeri olan 30'u 12'ye böldüğümüzde kalan 6'dır.
Cemil kelimesinin en küçük Ebced değeri: 3 + 4 + 10 + 6 = 23'dür.
3-Büyük Ebced Hesabı (Cümel-i Kebir)
Harflerin adlarının sayı değerine göre hesaplanır. Bu işlem küçük Ebced hesabındaki sayılar, nazarı itibara alınarak yapılır.
Misal: Cim harfi cim, ye, mim olarak yazılır. Bunun toplamı: 3 + 10 + 40 = 53'tür.
Cemil kelimesinin büyük Ebced değeri: 53 + 90 + 11 + 71 = 225
4-En Büyük Ebced Hesabı (Cümel –i Ekber)
Asıl (küçük) Ebceddeki harflerin sayı değerlerinin Arapça adlarının toplamıyla yapılan hesaptır.
Misal: He harfinin değeri 5'dir. Arapça 5 Hamse'dir. Bu da 600 + 40 + 60 + 5 = 705'dir.
Cemil kelimesinin en büyük Ebced değeri: 1035 + 333 + 575 + 1090 = 3033'dür.
5-Noktalı Ebced Hesabı
Noktalı harflerin Ebced değerleri toplanarak yapılan bir hesaptır. Noktasız harfler, hesaba katılmaz.
Misal: Cemil kelimesindeki noktalı harfler: Cim ve Ye'dir. Bu harflerin toplamı: 3 + 10 = 13'dür.
Cemil kelimesinin noktalı Ebced değeri 13'dür.
6-Noktasız Ebced Hesabı
Noktasız harflerin Ebced değerleri toplanarak yapılan bir hesaptır. Bu hesapta da noktalı harfler nazarı itibara alınmaz.
Misal: Cemil kelimesindeki noktasız harfler: Mim ve Lam'dır. Bu harflerin toplamı: 40 + 70 = 110'dur. Cemil kelimesinin noktasız Ebced değeri 110'dur.
EBCED HESABININ KULLANILDIĞI YERLER
Günlük ihtiyaçlarda: Özel notlar ve ticarî ilişkilerde kullanılmıştır.Meselâ: 100 akçe alacağı olan birisi alacaklı olduğu kişiye bir kağıt üzerinde bir ‘kaf’ harfı yazıp gönderince hem alacağını istemiş, hem de konuyu aracıdan saklamış oluyordu.
İsim sembolü olarak: İki veya daha fazla kelimenin sayı değerlerinin aynı olmasından istifadeyle birini söylemekle diğeri kastedilmiş kabul edilerek halk arasında kullanılagelmiştir.Meselâ: “Muhammed” kelimesi 92′dir. “Aman’ kelimesi de 92′dir.
“Mevlevî” kelimesi de 92′ ettiğinden bu kavramlar arasında bir alaka kurulmuştur.En meşhurlarından biri şudur;
”Aman lafzı senin ism-i şerîfinle müsavidir
Anınçin “aşıkın zikri “aman”dır ya Resulullah”
Keza bu konuda ilim = amel = sa’y kelimelerinin sayı değeri 140′dır.
Hem sayı değeri itibariyle hem de anlamca aralarında bir irtibat vardır.
Hilâl, lâle ve Allah lafzı da sayı değeri bakımından 66 etmektedir.
Bu husustan dolayı kültürümüzde hilâl ve lâleye daha özel bir yer verilmiştir
Çocuğa isim verilirken: Doğum tarihinin bir kelime veya bir, iki isimle belirlenmesidir. Hangi isimler çocuğun doğduğu seneyi ebced hesabıyla verirse, o isimlerden biri çocuğa verilmiştir. Meselâ: H. 1311′de doğan çocuğa “Mahmud Bahtiyar”, “Süleyman Hurşid”, “Yusuf Mazhari’, “Ömer Rıza” ve “Recep Servet” gibi isimlerden biri verilebilir. Çünkü bunların her biri 1311 etmektedir.
Kitap ve Makalelerde: Eskiden kitapların önsöz, giriş, takdim sayfaları ile numara almayan sayfalar hep ebced alfabesine göre numaralandırılmıştır.Kitapların ay ve sene kayıtları, yazı bölümleri ve madde başlıkları hep ebced düzenine göre tanzim edilmiştir.
Resmi devlet kayıtlarında:Devlet arşivlerinde yer alan birçok resmî belgeler, tutanaklar, fezleke ve mazbatalar, tarihler başta olmak üzere vak’anüvis kayıtları, vakıf kayıtları ile sayım ve envanter hesapları hep bu hesaba göre tanzim edilmiştir.
İlimlerde:Fizik, matematik, geometri ve astronomide sıkça kullanılmıştır.“Sa’fas” kelimesinin harfleri kullanılmıştır. Astronomide buyük rakamlar “ğayn” harfinin birkaç tekrarı ile de sağlanabilmiştir.Ebced hesabı, musikide de kullanılmıştır. Buna göre sesler ve perdeleri ebced alfabe düzeninden istifade edilerek oluşturulan bir “ebced notası” ile belirlenmiştir. Bu hesabın en çok kullanıldığı yerlerden biri hiç şüphesi mimarlıktır. Özellikle Mimar Sinan, eserlerinde, boyutların modüler düzeninde çok sık kullanılmıştır. Temel lslâmî kavramlardan oluşan bu hususa birkaç misal verelim; Süleymaniye’de zeminden kubbe üzengi seviyesi 45, kubbe alemi 66 arşın yüksekliktedir. Ebced’e göre “Âdem’ 45, “Allah” lafzı da 66 etmektedir. Yine Selimiye’de de kubbeyi taşıyan 8 ayağın merkezlerinden geçen dairenin çapı 45 arşındır. Kubbe kenarı zeminden 45, minare alemi buradan itibaren 66 arşındır. Süleymaniye ve Selimiye’nin görünen silüetleri 92 arşındır ki, bu da “Muhammed” kelimesinin karşılığıdır.
Cifr İlminde :Cifr; Harflere verilen sayı değeri ile, geleceğe veya geçen hadiselere, ibarelerden tarih veya isme dair işaretler çıkarmak ilmidir. Buna göre sembolik şekiller ve harflerin ebced sayı karşılıkları üzerinde yapılan yorumlar, bu sahayla meşgul olan kimselerin başvurdukları yollardan biridir. Ebced yöntemiyle, Kuran’da geçen bazı ayetlerin, anlamlarına uygun olarak birtakım tarihlere denk geldiğini görürüz. Ve bu ayetlerde bahsedilen olayların, ebced hesaplarıyla elde edilen tarihlerde gerçekleştiğini gördüğümüzde ise, söz konusu ayetlerde olaya ilişkin gizli bir işaret bulunduğunu görmekteyiz. Kur’an ayetlerinin çok yönlülüğünü dikkate aldığımızda, bu ilmi bütünün bir parçası nev’inden kabul edebiliriz (Doğrusunu en iyi Allah bilir).
Tasavvuf ve Din ilimlerinde :Ebced hesabının tasavvuf ve din ilimlerinde kullanıldığına şahit olmaktayız.Özellikle “Kelime-i Tevhid” veya “Esmâ-i Hüsna”dan bir ismin kaç aded zikr edileceği ebced tablosuna göre tayin edilir. Kur’an tefsirlerinde ve hatta Kadir gecesinin tayininde de ebcedin kullanıldığını bilmekteyiz.
Tarih düşürmede :Ebced hesabının en fazla kullanıldığı yer hiç şüphesiz tarih düşürmedir. Bunun için o olayın tarihini verecek ustalıklı bir kelime veya mısra söylenir ki, hesaplandığında o olayın tarihi ortaya çıkar. işte “tarih düşürme sanatı” adı verilen bu sanat divan edebiyatı boyunca kullanılmış ve bütün kültür varlıklarımızın kitabelerinde yer almıştır.
Vuku Bulmuş ve Bulacak Hadiseleri İncelemede:Özellikle Kuran-ı Kerim ve hadislerden geçmiş ve gelecek olaylara dikkat çekilmesi adına örnekler vardır. İstanbulun Fethinin “beldetun tayyibetun…” cümlesine, ‘fetih tarihine’ işaret etmesi gibi.
Muhyiddin-i Arabi Hazretleri ve Said Nursi hazretleri’nin de çeşitli işaretleri mevcuttur.Maide Suresi, 56. ayeti; “Muhakkak ki Allah’ın taraftarları galib gelecektir” ve ayette geçen, “fe” harfinin de dahil edilmesiyle “1429” hicri yılına tekabül ettiği bildirilmektedir.
ESMÂ-ÜL HÜSNÂ
Esmâ-ül Hüsnâ’nın(harf-i ta’rifsiz) Ebced Sayı Değeri
Rahman 298
Semi' 180
Hakk 108
Bâtın 62
Rahîm 258
Basîr 302
Vekîl 66
Vâli 47
Melik 90
Hakem 68
Kavîy 116
Müta'âlî 551
Kuddûs 170
Adl 104
Metin 500
Berr 202
Selâm 131
Latif 129
Veli 46
Tevvâb 409
Mu'min 137
Habîr 812
Hamîd 62
Muntakim 630
Muheymin 145
Halîm 88
Muhsî 148
Afuv 156
Aziz 94
Azîm 1020
Mubdî' 56
Ra'ûf 287
Cebbar 206
Gafûr 1286
Mu'îd 124
Maliku'l-
Mülk 212
Mutekebbir 662
Şekûr 526
Muhyî 68
Zu'l-Celâli ve'l-İkram 1100
Hâlik 731
Aliy 110
Mumît 490
Muksit 209
Bâri' 214
Kebîr 232
Hayy 18
Câmi' 114
Musavvir 336
Hafîz 998
Kayyûm 156
Gani 1060
Gaffâr 1281
Mukît 550
Vâcid 14
Muğni 1100
Kahhâr 306
Hasîb 80
Mâcid 48
Mâni' 161
Vehhâb 14
Celîl 73
Vâhid 19
Dârr 1001
Rezzâk 308
Kerîm 270
Ahad 13
Nâfi' 201
Fettâh 489
Rakîb 312
Samed 134
Nûr 256
Alîm 150
Mucîb 55
Kâdir 305
Hâdi 20
Kâbız 903
Vâsi' 137
Muktedir 744
Bedî' 86
Bâsıt 72
Hakîm 78
Mukaddim 184
Bâkî 113
Hâfız 1481
Vedûd 20
Mu'ahhir 847
Vâris 707
Râfi' 351
Mecîd 57
Evvel 37
Reşîd 514
Mu'izz 117
Bâ'is 573
Ahir 801
Sabûr 298
Muzill 770
Şehîd 319
Zâhir 1106
Alıntı
__________________
Sözün kıymetini '' Lal'' olandan,
Ekmeğini kıymetini ''Aç '' olandan,
Aşkın kıymetini ''Hiç'' olandan öğren..
|