Eğer yolunuz Sivas’a düşerse Divriği ilçesindeki bu nadide kültürel değerleri görmeden dönmemelisiniz. Yazımızdan sonra Divriği Ulu Camiini ve Darüşşifasını canlı canlı görmek için gezi planınıza dahil etmek isteyeceksiniz. Bu eserler için Evliya Çelebi “Methinde diller kısır, kalem kırıktır.” diye düşüncelerini ifade etmiştir. Dönemin eşsiz bir mimari yapısı ve taş oymacılığının en güzel şekilde vücut bulmuş hali olan Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, 1985 yılının sonlarında UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi’ne giren ilk kültürel değerlerimizdir.

Divriği Ulu Camii
Kuzey-Güney doğrultusunda dikdörtgen biçiminde planlanan camide kaplama olarak kesme taşlar kullanılmıştır. Anadolu Selçuklularına bağlı bir beylik olan Mengücekliler döneminde Süleyman Şah’ın oğlu Ahmed Şah tarafından yaptırılan eser, 1228 yılında yapımına başlanmış ve yaklaşık 15 yılda tamamlanmıştır. Baş mimarı Muğis oğlu Ahlatlı Hürrem Şah’tır. Anadolu’da Türk mimari yapılar arasında çok özel bir yeri olan eser, özellikle kapılarındaki ve sütunlarındaki simetrik olmayan, zengin bitkisel ve geometrik motifler üç boyutlu olarak özgün bir şekilde betimlenmiştir. Kapılara ve sütunlara nazaran caminin iç kısmında sadelik ön planda tutulmuştur. Nedeni ise insanların dikkatlerini dağıtmadan ibadetlerini huşu ve huzur içerisinde yapabilmeleridir. Camii toplam 3 kapıdan oluşmaktadır. Bunlar;

Cennet kapısı
Kur’an-ı Kerim’deki cennet ile ilgili ayetlerden yola çıkılarak sonsuz cennet nimetlerinin kapı üzerindeki motiflerde tasvir edilmesiyle bu ismi almıştır. Her bir kapı ayrı bir güzelliğe sahip olsa da kapılar içerisinde en ihtişamlı olan kapıdır ve aynı zamanda caminin kuzey tarafında olan ana giriş kapısıdır. Cennet kapısı, duvar cephesinden dışarıya doğru çıkıntı verilerek inşa edilmiştir ve yaklaşık 14 metre yüksekliğindedir. Kapı üzerinde, hayat ağacı motifleri ile sonsuzluğu ifade eden semboller mevcuttur. Hayat ağacı motifi ile ebediyet, ahiret hayatı ve cennet anlatılmak istenmiştir.

Batı kapısı
Kapının bütün yüzeyi ince ayrıntılarla ve zengin bitkisel motiflerle kaplıdır. Cennet kapısı gibi duvar cephesinden dışarıya doğru çıkıntı verilerek inşa edilmiştir. Ancak yüksekliği cami duvarını geçmemiştir ve yaklaşık olarak 9 metredir. Hasar gören batı kapısının sütunları Kanuni döneminde Mimar Sinan tarafından yuvarlak bir payanda ile güçlendirilmiştir. Kapının dış cephesinde sağ tarafta çift başlı kartal, sol tarafta ise çift başlı kartal ile birlikte başı öne eğik şahin sembolü bulunur. Sol taraftaki sembollerin anlamı; Mengüceklilerin, Anadolu Selçuklularına bağlılıklarını göstermektedir. Bu kapıda mayıs ve eylül ayları arasında önce Kur’an okuyan bir insan gölgesi, ikindi vakti yaklaştıkça da kıyamda namaz kılan bir insan şeklinde gölge belirmektedir.

Şah kapısı
Klasik Selçuklu mimarisindeki kapı pencere boyutlarında olup caminin doğu tarafındadır. Bazı kaynaklarda Şah’ın sadece Allah’ın huzurunda eğileceğine vurgu yapmak ve Şah’a karşı olası bir suikast veya saldırıyı önlemek için küçük yapıldığı belirtilmektedir. Diğer kapılardaki gibi duvar cephesinden dışarıya doğru çıkıntı verilerek inşa edilmiştir. Üzerindeki kitabede ise “Mülk, Kahhar ve tek olan Allah’a aittir.” ayeti bulunmaktadır.

Minber: Dünyanın en uzun ömürlü ağacı olan abanoz ağacından yapılmış olup günümüze ilk günkü hali ile ulaşmıştır. Bu minber ağaç işlemeciliğinde kullanılan dört stilin bir arada bulunduğu önemli eserlerden biridir. Minberin birleşim noktalarında tahta çiviler kullanılmıştır. Ancak mukavemetin artırılmak istendiği noktalarda ise demir çivilerin başları gizlenerek kullanılmıştır. Yapımı yaklaşık 13 yıl sürmüş olan minberin yüksekliği yaklaşık 7 metredir. Minber üzerinde 18’i âyet veya hadis, 3’ü kitabe olmak üzere toplam 21 adet Arapça metin ile yaprak ve çiçek motifleri bulunmaktadır.

Mihrap: Büyük taş mihrap, saray kapılarını andıran şekli ile Anadolu’da benzeri bulunmamaktadır. Sivri kemerli bir niş olan mihrabın göz hizasından yukarı kısmı kul ile Allah arasındaki ilişkiyi sembolize eden üç boyutlu motifler ile süslenmiştir. Alt kısımda ise Allah lafzının elifleri ortasına lale motifi, orta kısımda ise ters ama içi dolu kalpler, en alt kısımda ise ters ve içi boş kalpler yerleştirilmiştir. Mihrap üzerindeki bütün kalpler Allah lafzına doğru işlenmiştir. Bu şekilde Allah’a yakın olan kalplerin, Allah’ın nuru ile dolu olması, uzak olan kalplerin ise boş olarak nakşedilmesi, kul ile Allah arasındaki ilişkiyi tasvir eden bir anlatım biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Mihrap kubbesinde dört küçük pencere yer alır. Bu pencerelerden üçü tan ağarırken, günün ilk ışıklarını içeriye ulaştıran, kubbeye gök boşluğu havası veren ustaca düşünülmüş yıldız biçimli pencerelerdir.

Minare: Caminin kuzeybatısına tek şerefeli olarak kesme taştan yapılmış silindirik gövdeli bir minare inşa edilmiştir. Kitabede, minarenin Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1565 yılında yaptırıldığı yazmaktadır.

Darüşşifa
Anadolu’daki darüşşifaların günümüze ulaşan en eski ve en önemlilerinden biridir. Caminin güney duvarına bitişik olarak inşa edilen şifahane, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen bir plana sahiptir. Kesme taştan yapılan eser, kapalı avlulu, üç eyvanlı ve batı kanadı çift katlıdır. Mengüceklilerden Ahmed Şah’ın hanımı olan Turan Melek tarafından yaptırılmıştır. Şifahane, ilk dönemlerde hem bedensel hem ruhsal tedaviler için kullanılmıştır. Osmanlı döneminde ise tedavi görevinin yanında pozitif ve dini ilimlerin verildiği bir medrese olarak kullanılmıştır.

Şifahane Kapısı: Görkemli bir yapıya sahip olan giriş kapısının iç alınlık kısmında Selçuklunun simgeleri olan beşgen ve sekizgen yıldız motifleri yer almaktadır. Kapının merkezinde bulunan pencereyi ortadan ikiye bölen sütun denge sütunudur. Denge sütununun sağındaki ve solundaki hilallerin içerisine Süleyman mührü olarak nitelendirilen altıgen yıldızlar yerleştirilmiştir. Kapının sağında ve solunda bulunan kabartma şeklindeki bitkisel bezemelerin üzerindeki insan figürlerinin yüzleri zamanla aşınmıştır.

Türbe: Şifahanenin içinde, kapalı avlu etrafına yerleştirilmiş küçük odalar bulunmaktadır. Bu odalardan şifahanenin kuzeybatısında bulunan odada ise Ahmed Şah, eşi Turan Melek ve ailesinin kabirlerinin yer aldığı türbe bulunmaktadır. Türbe kapısının üzerinde bulunan motifin üst tarafı bir tabut kapağı görünümündedir. Motife bir bütün olarak bakıldığında kefelerinde kalplerin tartıldığı bir terazidir. Terazinin denge çubuğunun birleştiği noktaya da ters bir kalp yerleştirilmiştir. Bu motifle verilmek istenen; hayatın bir sınav olduğu ve yapılanların karşılığının ahirette görüleceğidir. Aynı zamanda insanın iyilikleri ve kötülükleri teraziyi dengede tuttuğu, kalbi Allah’a dönük olanların ölümden korkmaması gerektiği de anlatılmaktadır.

Netten